با امپراتوری VODها برخورد خواهد شد؟

آی‌سی‌تی نیوز – رعنا مقیسه؛ ۱۰۰ هزار تومان برای یک ماه. این هزینه‌ایست که کاربران فیلیمو به تازگی باید برای اشتراک یک ماهه این پلتفرم پرداخت کنند. سرویسی که به همراه نماوا اصلی‌ترین بستر نمایش خانگی کشور محسوب می‌شود. شیوع کرونا و ضربه‌های محکمی که به بدن نحیف سینما و تئاتر و به طور کلی هنر‌های نمایشی در کشور زد، باعث شد تا درب سالن‌های نمایش در سال ۹۹، جز چند هفته به روی مخاطبان بسته باشد.

این تعطیلی طولانی با سریال‌های نه چندان جذاب تلویزیون در مناسبت‌های مختلف همراه شد تا طرفداران سینما و فیلم وقت بیشتری را در پلتفرم‌های نمایش خانگی بگذرانند.
گذشته از این موضوع، سریال‌های پر ستاره تولید شده در این پلتفرم‌ها و پربازدید شدن آن‌ها در بین مردم در سال گذشته مخاطب‌های بیشتری را هم نصیب این وی‌او‌دی‌ها کرد. همه این شرایط به همراه فیلتر شدن دیگر سایت‌های پخش فیلم در سال‌های ابتدایی روی کار آمدن این پلتفرم‌ها که زمین خوبی را در اختیار آن‌ها گذاشت؛ باعث شدند تا امروز و در شرایط فعلی یک انحصار تمام عیار برای این دو پلتفرم ایجاد شود. شرایط نامساعد سینما در کشور، تعطیل شدن بسیاری از پروژه‌های تولیدی و ناچار بودن مردم به استقبال از محتوا‌های موجود در وی او دی‌ها و البته استقبال از سریال‌هایی مانند هم‌گناه و آقازاده باعث شد تا هر دو پلتفرم نماوا و فیلیمو به فکر تولید محتوای اختصاصی بیفتند و در این راه از ستاره‌های سینما که این روز‌ها بهترین راه کسب درآمد و گذران زندگی را در حضور در نمایش خانگی می‌دانند، استفاده‌ای تمام عیار ببرند. ترکیب جذابیت حضور سلبریتی‌ها در محتوای پلتفرم‌ها و انحصار آن‌ها در عرصه پخش و اشتراک فیلم و سریال عرصه خوبی برای کسب درآمد فراهم می‌کرد و البته نماوا و فیلیمو هم از این فرصت بی نصیب نماندند.
نماوا در یک مرحله و فیلیمو در دو مرحله هزینه اشتراک خود را تا ۳ برابر و بیشتر افزایش دادند. این افزایش بیش از حد صدای اعتراض کاربران را هم بلند کرد. در این میان نهاد‌های نظارتی بر پلتفرم‌های نمایش خانگی هم، به جز ساترا، واکنش خاصی به این موضوع نشان نداند. ساترا هم در بیانیه‌ای اعلام کرد که به قیمت‌گذاری سرویس‌های اشتراک ورود نخواهد کرد و این موضوع جزو وظایف آن‌ها نیست. با این وجود باید پرسید در شرایط فعلی کدام نهاد مسئول تنظیم بازار نمایش خانگی و نظارت بر وی او دی هاست و برای رفع انحصار فعلی چه اقدامی می‌توان انجام داد؟

درست یا غلط قیمت‌گذاری برای پلتفرم‌ها

در حوزه تنظیم‌گری پلتفرم‌های نمایش خانگی، چند دستگاه تنظیم‌گر وجود دارند. ساترا و سازمان تنظیم مقررات ارتبطات رادیویی دو تنظیم‌گر اصلی کشورند. ساترا به عنوان سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر به صورت مستقیم تنظیم‌گری در این حوزه را برعهده دارد. سازمان تنظیم مقررات رادیویی نهاد تنظیم‌گر وزارت ارتباطات است که به دلیل فعالیت وی‌اودی‌ها بر بستر آی سی تی، می‌تواند نسبت به آن‌ها تنظیم گری کند.
از طرف دیگر به طور کلی در مواردی که به حوزه رقابت مربوط می‌شود، شورای رقابت هم نقش تنظیم گری دارد. ساترا و سازمان رگولاتوری وزارت ارتباطات به نوعی رگولاتور‌های بخشی این حوزه هستند و شورای رقابت بالادست آن‌ها تعریف می‌شود. شورای رقابت همانطور که در اختلاف بین اسنپ و تپسی هم ورود و بررسی کرد می‌تواند در تعرفه‎‌گذاری برای این پلتفرم‌ها نقش ایفا کند. اما سوال اصلی این است که آیا ورود تعرفه‌گذارانه، توسط هر تنظیم‌گری، اقدام مناسبی است؟
مهندس محمد حسین انتظاری کارشناس فضای مجازی و مدیر گروه سیاستگذاری و حکمرانی فضای مجازی اندیشکده تداوم در گفتگو با دانشجو در این باره می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم تعرفه‌گذاری اقدام مناسبی باشد. چون اولا کالا استراتژیک نیست و جزو کالا‌های اساسی محسوب نمی‌شود. دوما در این حوزه انحصارذاتی نداریم و ورود و خروج به بازار امکان‌پذیر است. یعنی ممکن است VOD دیگری با قیمت رقابتی وارد شود، شروع به رقابت کند و ورود این پلتفرم بتواند قیمت را در بازار تغییر دهد.»

او ادامه می‌دهد: «البته اینجا نکته مهمی وجود دارد و آن اینکه تنظیم‌گرانی که در این حوزه وجود دارد باید بازی را به نحو خوبی تنظیم کرده باشند. یعنی سایر پلتفرم‌ها باید بتوانند آزادانه در این حوزه کار کنند و پلتفرم‌هایی که در حال حاضر قدرت غالب را در این بازار به دست گرفته‌اند، مانع کار آن‌ها نشوند و بازار به سمت ایجاد انحصار نبرند. تنظیم گران این حوزه به جای اینکه به سراغ تعرفه‌گذاری بروند باید موانع را بردارند تا دیگران هم بتوانند به راحتی وارد بازار شوند. وقتی ورود دیگران راحت باشد خودبه‌خود تعرفه تنظیم خواهد شد. شاید بخش‌های مختلف بازار به سمت پلتفرم‌های مختلفی بروند و از سرویس‌های مختلفی استفاده کنند. هرکس متناسب با نیاز خودش به سمت سرویسی برود که تعرفه مناسبی دارد و امکاناتی که نیاز دارد را در اختیارش می‌گذارد.»

با امپراتوری پلتفرم‌ها چه باید کرد؟

نگاهی به تنظیم‌گران جهانی هم نشان می‌دهد که عموما رگولاتور‌ها به عرصه تعرفه‌گذاری ورود نمی‌کنند. آفکام نهاد تنظیم‌گر مقررات رسانه‌ای انگلستان است که از سال ۲۰۰۳ بر فعالیت‌های ایستگاه‌های رادیویی، تلویزیونی، خطوط ثابت دوربرد تلفنی و موبایل و بر امواج رادیویی وسائل بی‌سیم (از امواج رادیویی تاکسی‌ها تا امواج مورد استفاده‌ها قایق‌ها) نظارت می‌کند. با این وجود، اما قیمت‌گذاری پلتفرم‌های نمایش جزو وظایف این نهاد تعریف نشده و اساسا در این مورد ورودی نمی‌کند. با این وجود، اما نمی‌توان برای نهاد‌های تنظیم‌گر رسانه‌ای در مسئله‌ای که به وی‌او‌دی‌ها بر می‌گردد نادیده گرفت. با وجود انحصار ایجاد شده، اگر عدم ورود به تعرفه‌گذاری را از این نهاد‌ها بپذیریم، باید نقش آن‌ها در مسیر رفع انحصار و بهتر کردن بازار به نفع مصرف‌کنندگان را پیدا کرد.

مهندس انتظاری معتقد است: «من فکر می‌کنم اصلی‌ترین کاری که باید تنظیم‌گران انجام دهند، تنظیم این بازار است، به نوعی که پلتفرم‌های دیگر به راحتی بتوانند وارد شوند و رقابت کنند. در شرایط فعلی بازار تنظیم خوبی ندارد و باید تغییر کند. سایت‌هایی که دانلود فیلم بودند و قبلا فعالیت می‌کردند الان هم می‌توانند از ساترا مجوز بگیرند و برای مجوز دادن به این سایت‌ها سخت گیری خاصی وجود ندارد. همین حالا هم وی او دی‌هایی هستند که همین کار را انجام می‌دهند. اما بازار آن‌ها به اندازه فیلیمو و نماوا نشده است. علت اصلی غالب شدن این دو پلتفرم در بازار این بود که فیلیمو و نماوا به سمت تولید محتوا رفتند. برای تولید محتوا کمک‌هایی از سمت تنظیم گران می‌تواند اتفاق بیوفتد، اما در حال حاضر این کمک‌ها با موازنه درستی به وی او دی‌ها انجام نشده و به نوعی به نفع فیلیمو و نماوا بوده. همین موضوع باعث شده که بازار بهم بخورد.»
او درباره امکانات نابرابر پلتفرم‌ها ادامه می‌دهد: «به طور کلی سهم تولید کننده محتوا از ترافییکی که ایجاد می‌کند داده شود. این مسئله‌ای است که مدت‌هاست مطرح می‌شد، ولی اتفاق نمی‌افتاد. این پلتفرم‌ها توانستند با قرارداد‌هایی که خودشان با اپراتور‌ها داشتند، این سهم را اخذ کنند. وقتی این اتفاق افتاد این‌ها توانستند درآمد‌های بیشتری داشته باشند و همین درآمد را خرج تولید محتوا کردند. چون درآمد‌های بالایی هم داشتند ریخت و پاش زیادی در تولید محتوا داشتند و باعث شدند که هزینه تولید محتوا بالا برود.
وقتی این اتفاق افتاد دیگر پلتفرم‌ها نتوانستند در این حوزه ورود جدی و موفقی داشته باشند؛ چون هم درآمد بالایی نداشتند و هم تعادل بازار به هم خورده بود. همین موضوع باعث شد که عقب بیوفتند و انحصار فیلیمو و نماوا در این عرصه بیشتر بشود؛ بنابراین یکی از کار‌های جدی که باید انجام بگیرد این است که این موضوع برای همه وی‌او‌دی‌ها یکسان باشد. اگر قرار است این سهم ترافیک را به تولیدکننده ندهیم، به هیچکس ندهیم و اگر قرار است این سهم را دریافت کنند برای همه این اتفاق بیفتد. اینجا بیشتر رگولاتور وزارت ارتباطات نقش دارد.»

امتیاز‌هایی که به دلیل نبود نظارت مناسب و همینطور روابط قوی این دو پلتفرم خود به خود صرفا به دست آن‌ها رسیده بیشتر از دریافت سهم ترافیک از اپراتورهاست. مهندس انتظاری درباره یک مسئله دیگر که محصول عدم نظارت است می‌گوید: «یک مورد دیگر است است که قبلا قیمت ترافیک برای پلتفرم‌های مختلف در اپراتور‌های مختلف فرق داشت و هنوز هم بعضا این تفاوت وجود دارد. این موارد هم دستورالعمل و نظارتی ندارند. هر پلتفرم و اپراتوری بر اساس قراداد خودش عمل می‌کند. در حالی که ما باید برای همه یک ضابطه داشته باشیم. وقتی این اتفاق بیفتد دست بقیه هم باز می‌شود و می‌توانند در تولید محتوا مشارکت و رشد بیشتری داشته باشند و بازار تنظیم خواهد شد.
موارد دیگری از این دست هم وجود دارد که نیاز است تنظیم گران بازار را تنظیم کنند. وقتی این اتفاق بیفتد و حضور پلتفرم‌های مختلف پررنگ شود قیمت واقعی در بازار در می‌آید. در حالی که اگر ورود تعرفه گذارانه داشته باشیم این امکان وجود دارد که علاوه بر ادامه انحصار، شرایط فعلی بدتر هم بشود.»
عملکرد نامناسب تنظیم‌گران در تنظیم بازار نمایش خانگی دلیل وضع موجود است. انحصار دو پلتفرم اصلی علاوه بر اختیار در قیمت‌گذاری و تحمیل هزینه اشتراک بالا به مصرف‌کنندگان، باعث مشکلات دیگری هم در این حوزه شده است و در حال حاضر عملا بازار نمایش خانگی را در اختیار فیلیمو و نماوا قرار دارد. حالا باید منتظر ماند و دید که اقدامات ساترا و دیگر تنظیم‌گران برای توازن بازار پلتفرم‌های نمایش خانگی کی و با چه کیفیتی به نتیجه خواهد رسید؟ و آیا آن‌ها خواهند توانست از حقوق مصرف کننده به عنوان یکی از وظایف تعریف شده شان حمایت کنند یا خیر؟

منبع: خبرگزاری دانشجو