به نقل از هفته نامه عصر ارتباط – خوشمان بیاید یا نه، این روزها اینترنت به جزیی جداییناپذیر از زندگی کودکان و نوجوانان تبدیل شده است. با همهگیری کرونا و آنلاین شدن دروس در دوران قرنطینه، میزان استفاده از فضای مجازی در بین دانشآموزان بیشتر نیز شده است.
حضور کودکان و نوجوانان امر چندان جدیدی نیست و به کشور ما نیز محدود نمیشود.
با این وجود نبود آموزشهای لازم برای آشنا کردن دانشآموزان ایرانی با خطرات و سوءاستفادههای احتمالی در فضای مجازی کودکان و نوجوانان ایرانی را با خطرات عدیدهای مواجه کرده است.
از سوی دیگر والدین نیز از خطرات احتمالی فضای مجازی برای فرزندانشان ناآگاه هستند و بسیاری از آنها نمیدانند چه محدودیتهایی را میبایست در زمینه استفاده از اینترنت توسط کودکانشان اعمال کنند.
مجموع این شرایط دانشآموزان ایرانی را درست جلوی سیبل خطرات فضای مجازی قرار داده است و باید اذعان داشت که امروز خطر اینترنت برای دانشآموزان ایرانی به سبب عملکرد منفعلانه آموزش و پرورش و ناآگاهی والدین بسیار بالا است.
خطرات فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان
بهرهکشی و سوءاستفاده از کودکان و نوجوانان در سالهای اخیر به یکی از زمینههای جرایم سایبری تبدیل شده است. باتوجه به این واقعیت، والدین باید توجه داشته باشند در هنگام استفاده بدون نظارت و نامحدود کودکان از فضای سایبری آنها با بیشترین احتمال ممکن در معرض تهدید و سوءاستفاده قرار میگیرند.
نباید از نظر دور داشت که کودکان و نوجوانان آسیبپذیرترین قشر کاربران اینترنت هستند. اغلب آنها بیتجربه، کنجکاو، احساساتی و از همه مهمتر تنها هستند و درست به همین دلیل هدف خوبی برای مجرمان و تبهکاران اینترنتی محسوب میشوند.
برخی از افراد منحرف برای شکار کودکان وسوءاستفادههای غیراخلاقی از خردسالان وارد چت روم میشوند یا از رسانههای اجتماعی استفاده میکنند. این افراد با دروغگویی در مورد سنشان با کودکان دوست میشوند و معمولاً سعی میکنند آنها را وادار به ملاقات و سوءاستفاده کنند.
درست کردن پروفایلهای جعلی بسیار ساده است و والدین باید فرزندانشان را از این موضوع مطلع کنند، اتفاقی که به دلیل نبود آموزشهای لازم برای ارایه به والدین تاکنون به آن توجهی نشده است.
حتی اگر مساله سوءاستفادههای احتمالی را کنار بگذاریم ایجاد بلوغ زودرس در نوجوانان و اثرات منفی بر رشد طبیعی جسم و روان، گوشهگیری و انزوا و بروز افسردگی در نوجوانان، بروز رفتارهای عصبی و غیرمتعادل، تپش قلب و بیاشتهایی یا کم اشتهایی و رنجور شدن جسم و بیمیلی به امر تحصیل و فعالیتهای ورزشی از آسیبهای جسمی، روحی و روانی کار با کامپیوتر و اینترنت برشمرده میشود.
ارایه نشدن آموزشهای مرتبط
در شرایطی که اینترنت به جولانگاه سوءاستفادهکنندگان از کودکان تبدیل شده و ارایه اطلاعات بدون ملاحظات اخلاقی یک رویه جاری در فضای مجازی است، ارایه آموزش در زمینه استفاده صحیح از اینترنت به دانشآموزان کودک و نوجوان میبایست در دستور کار آموزش و پرورش قرار گیرد.
باوجود تمام خطرات فضای سایبر برای کودکان و نوجوانان آنطور که یک معلم پایه پنجم ابتدایی به عصر ارتباط گفته درسی برای آموزش خطرات اینترنت به کودکان و نوجوانان در دروس تعریف شده توسط آموزش و پرورش وجود ندارد. این در حالی است که انتظار میرود آموزش و پرورش نه تنها درسی اختصاصی برای آموزش راهکارهای صحیح استفاده از اینترنت و مخاطرات آن به دانشآموزان ارایه کند بلکه میبایست با تهیه کتابها و جزوههایی و نیز با مطرح کردن مخاطرات در جلسه اولیا و مربیان، خانوادهها را نیز با خطرات فضای مجازی برای کودکانشان آگاه کند.
امروز اپلیکیشنها و برنامههای زیادی به زبان انگلیسی و حتی فارسی وجود دارند که والدین با نصب آنها روی موبایل یا کامپیوتر میتوانند دسترسی و ساعت استفاده کودک از اینترنت را محدود کنند. حتی امکان تعریف سایتهایی که امکان بازدید از آنها برای کودک وجود دارد را میتوان در این اپلیکیشنها مشخص کرد. با این وجود ناآشنایی والدین مانع استفاده خانوادههای ایرانی از این خدمات معمول نیز شده است.
سن مجاز برای استفاده از شبکههای اجتماعی
شبکههای اجتماعی به دلیل وجود افراد با طیفهای مختلف و بعضا وجود برخی افراد منحرف در آن، خطرناکترین فضا برای کودکان و نوجوانان است. به همین دلیل ایجاد محدودیت برای استفاده از شبکههای اجتماعی و چترومها حتما میبایست مورد توجه والدین قرار گیرد.
دکتر آسیه اناری عضو کمیته تخصصی روانشناسی بالینی کودک و نوجوان سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، با تاکید بر اینکه به طور کلی برای استفاده کودکان و نوجوانان از شبکههای اجتماعی باید سن خاصی را تعیین کرد، اظهار کرد: حداقل سن برای نصب اینستاگرام از سوی سازندگان این برنامه ۱۳ سال اعلام شده است اما سن استفاده از این برنامه میتواند از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشد زیرا نوع مسایلی که کودکان و نوجوانان در جوامع مختلف با آن مواجهاند متفاوت است.
به گفته وی، بهتر است خانوادههای ایرانی تا قبل از ۱۵ سالگی اجازه نصب اینستاگرام و داشتن صفحه اینستاگرام مستقل را به نوجوانان ندهند و از ۱۳ تا ۱۵ سالگی نیز نوجوانان با نظارت والدین از صفحه اینستاگرام والدین استفاده کنند نه اینکه صفحهای مستقل داشته باشد.
اناری معتقد است که داشتن صفحه اینستاگرام برای نوجوانان زیر ۱۳ سال آسیبزاست و از این رو لازم است والدین قاطعانه مخالفت خود با نصب و استفاده کودک و نوجوان تا قبل از ۱۳ سالگی را اعلام کنند.
این روانشناس بالینی کودک و نوجوان درباره چگونگی قاطع بودن والدین در اعلام مخالفت خود با نصب و استفاده نوجوان از اینستاگرام تا قبل از ۱۳ سالگی، توضیح داد: طبیعتا نوجوان با هر قانونی که والدین در خانه وضع کرده و روی آن پافشاری دارند، مخالفت میکند. از جمله توجیههای مورد استفاده نوجوان برای نصب این برنامه آن است که والدین دوستانم به آنها اجازه نصب این برنامه را دادهاند و چرا من نمیتوانم این برنامه را نصب کنم؟ . اغلب اوقات والدین توسط نوجوان در حال مقایسه شدن با والدین دوستان نوجوان هستند. با این حال والدین باید خطاب به نوجوان تاکید داشته باشند که این قانون خانه و خانواده ما است و از آنجا که هر خانوادهای برای خود چارچوب دارد ما نیز باید از قوانین خانواده خود تبعیت کنیم.
این عضو هیات رییسه انجمن روانشناسی بالینی کودک و نوجوان همچنین خاطر نشان کرد که والدین نباید در این راستا با نوجوان بحث و کل کل کنند بلکه صراحتا اعلام کنند این قانون خانواده ما است و گرچه با دیگر خانوادهها متفاوت است اما باید آن را رعایت کنیم.
اناری ادامه داد: والدین برای نوجوان توضیح دهند همانطور که فضای منزل و چیدمان اثاث خانه و حتی نوع غذاها و فرهنگ خانواده ما با خانواده دوستان نوجوان متفاوت است، ممکن است قوانین خانه و خانواده ما نیز با دوستانش متفاوت باشد و از این رو باید این قوانین خانوادگی را رعایت کنیم. والدین تحت هیچ عنوان نباید به نوجوان پاسخی مبهم نظیر اینکه صلاح نمیبینم اینستاگرام نصب کنی بدهند. پاسخ والدین باید واضح و مشخص باشد.
