چرا کودکان به «اعتیاد الکترونیکی» دچار می‌شوند؟

آی‌سی‌تی نیوز – کارشناسان در نشست «اعتیاد الکترونیک کودکان» با تاکید بر اهمیت مطالعه در میان کودکان و نوجوانان، از گسترش اعتیاد الکترونیک در میان این گروه سنی به عنوان یکی از موانع اصلی کتاب و کتابخوانی نام برد.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پانزدهمین همایش چالش‌های امروز کتاب کودک و نوجوان با عنوان «اعتیاد الکترونیک کودکان» چهارشنبه (۷ مهر‌ماه) با حضور فاطمه نظری، روان‌شناس و مشاور در حوزه‌ اعتیاد الکترونیک و احمدرضا آذربایجانی، پژوهشگر و نویسنده به‌صورت آنلاین در صفحه‌ اینستاگرام انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان برگزار شد.
آذربایجانی با بیان اینکه اعتیاد الکترونیک از موانع کتابخوانی در کودکان است، گفت: یکی از چالش‌هایی که مانع کتابخوانی در میان کودکان و نوجوانان می‌شود، بحث اعتیاد الکترونیک است؛ اعتیادی سفید که خود را نمایان نمی‌کند و به‌شدت در مقابل تحقیق، مطالعه و خوانش کودکان را می‌گیرد.
وی افزود: اعتیاد الکترونیک از سوی دیگر مانع تولید ایده در کودکان می‌شود و به‌نظر می‌رسد، به‌زودی با افرادی در جامعه روبه‌رو می‌شویم که فاقد خلاقیت هستند و به بازی‌های الکترونیک و فضای مجازی اعتیاد دارند.
آذربایجانی با بیان اینکه در کشور، برای بحث اعتیاد به مواد مخدر، سازمان و نهاد مستقلی داریم، عنوان کرد: به نظر می‌رسد نیاز است در حوزه اعتیاد الکترونیک نیز مجموعه‌ای طراحی شود؛ زیرا این نوع اعتیاد، منافع مالی زیادی برای گروهی از افراد به همراه دارد و باید توجه جدی به آن کرد.
وی به اهمیت آگاهی خانواده‌ها درباره اعتیاد الکترونیک و تاثیر آن بر فرزندانشان تاکید کرد و خواستار ارائه تعریفی از اعتیاد الکترونیک شد.

اعتیاد الکترونیک =اعتیاد رفتاری
فاطمه نظری در تعریف اعتیاد الکترونیک گفت: اعتیاد به نوعی وابسته شدن به چیزی و تحت اسارت قرار گرفتن توسط آن است، این اعتیاد می‌تواند به مواد مخدر یا اعتیاد رفتاری باشد که در این میان اعتیاد الکترونیک نوعی اعتیاد رفتاری است. در این نوع اعتیاد، کنترل رفتار سخت می‌شود و نوعی جنون برای انجام رفتار پیدا می‌کنیم، زمانی که می‌گوییم فردی اعتیاد الکترونیک دارد یعنی فرد نمی‌تواند خود را کنترل کند.
نظری با بیان اینکه وقتی کودک، درگیر فضای مجازی می‌شود به‌شدت دوست دارد، این رفتار را تکرار کند و بی‌وقفه در اینترنت باشد، عنوان کرد: با حضور وی در فضای مجازی، دوپامین در بدن او ترشح شده و به او لذت زیادی می‌دهد، اما مشکل، زمانی شروع می‌شود که میزان این دوپامین دیگر مثل سابق ترشح نمی‌شود.
وی ادامه داد: در این زمینه فرد تلاش می‌کند کار خود را تکرار کند و زمان بیشتری می‌گذارد تا در اینترنت باشد، تا دوپامین بیشتری در بدن او ترشح شود و همین موضوع موجب به وجود آمدن اعتیاد به شبکه‌های مجازی، بازی‌‌های رایانه‌ای و .. می‌شود.

معیارهای اعتیاد الکترونیک چیست؟
در ادامه این نشست، آذربایجانی در سخنانی با اشاره به وضع قوانین بین‌المللی در برخورد با اعتیاد الکترونیک، عنوان کرد: کشورهای مختلف برای برخورد با اعتیاد الکترونیک برنامه‌های مختلفی دارند، به عنوان مثال، در کشور آلمان اگر افراد بیشتر از یک ساعت در فضای الکترونیک باشند و بی‌هدف در اینترنت بچرخند و بهره‌برداری تعاملی نداشته باشند، مصداق اعتیاد الکترونیک است و به آن رسیدگی می‌شود.
وی افزود: چینی‌ها هم اگر فرد یک یا دو ساعت بیشتر در فضای مجازی باشد آن را مصداق اعتیاد الکترونیک دانسته‌اند که شامل تلویزیون، بازی‌های رایانه‌ای و وب‌گردی است.
آذربایجانی همچنین با طرح این سوال که آیا در ایران، معیاری برای بررسی اعتیاد الکترونیک وجود دارد، به ادامه این بحث پرداخت و ‌نظری در این زمینه گفت: در این زمینه مقالات ضد و نقیضی وجود دارد، اما یانگ در این زمینه معتقد است که اگر حضور در فضای مجازی ۳۸ ساعت در هفته و تا ۸ ساعت در روز بدون هدف و با منظور سرگرمی باشد، اعتیاد است.
وی افزود: در این زمینه هلمز معتقد است اگر بیش از ۶ ساعت در اینترنت باشیم مصداق اعتیاد است و دیدگاه‌ها و نظرات در این زمینه تفاوت دارد و چون در ایران ساعت‌ حضور در اینترنت خیلی زیاد است، برخی کارشناسان معتقدند که اگر بیش از ۵ ساعت در روز به‌صورت غیرهدفمند در اینترنت حضور داشته باشیم، مصداق اعتیاد الکترونیکی دانسته‌اند.

اعتیاد الکترونیک و تشدید اضطراب و افسردگی
در ادامه این نشست، نظری، با اشاره به خطرناک بودن انواع اعتیادها، ازجمله اعتیاد الکترونیک برای کودکان، گفت: طبق تحقیقات و یافته‌ها اعتیاد الکترونیکی و بازی‌های رایانه‌ای یکی از خطرناک‌ترین اعتیادها است که بازی نهنگ آبی یکی از آن‌ها به شمار می‌آید، علاوه براین فیلم‌های غیرمجازی که در شبکه‌های مجازی توزیع می‌شود به‌شدت آسیب‌زا است و خانواده‌ها نسبت به آن باید آگاه باشند.
وی ادامه داد: در برخی مواد دیده‌ایم افراد سودجو در ابتدا طرح دوستی با کودک یا نوجوانی می‌ریزند، بعد برای بچه‌ها عکس و فیلم ارسال می‌شود یا از آن‌ها عکس و فیلم می‌گیرند، گاهی مواقع نیز این روابط به قرارهای خارج از اینترنت می‌رسد و گاهی به روابط جنسی منجر می‌شود.
نظری با بیان اینکه والدین باید نسبت به خطرات این رابطه‌ها و اعتیادها آگاهی داشته باشند، توضیح داد: در برخی موارد دیده شده است که گاهی افراد سودجو از طریق شبکه‌های اجتماعی یا بازی‌های الکترونیک، بانک اطلاعاتی خانواده‌ها و حتی کارت‌های بانکی کودکان و نوجوان را می‌گیرند و به‌شدت آسیب‌زا است.
نظری همچنین در پاسخ به سوال آذربایجانی درباره راه‌های پیشگیری از ابتلا به اعتیاد الکترونیک در میان کودکان نیز، گفت: ‌۹۹ درصد افراد درگیر اعتیاد الکترونیک، دچار اضطراب و افسردگی هستند و همین اضطراب موجب می‌شود به سمت اعتیاد بروند، آن‌ها در یک اتاق خود را محبوس می‌کنند، به سراغ تنهایی و انزوا می‌روند تا در آن فضا به اینترنت دسترسی داشته باشند.
وی افزود: وقتی کودک اعتیاد پیدا می‌کند، زمان زیادی در فضای مجازی می‌گذراند که موب تشدید اضطراب و یک سیکل معیوب ایجاد می‌شود. هر یک از این عوامل یک چرخه معیوب را به وجود می‌آورند.
نظری با بیان اینکه اولین گام این است که به والدین و کودک و نوجوان آموزش سواد رسانه‌ای بدهیم، عنوان کرد: والدین زمانی که سواد رسانه‌ای داشته باشند، به کودکان خود نیز این سواد را می‌آموزند، از مزایا و معایب فضای اینترنت مطلع می‌شوند، متوجه می‌شوند به راحتی هر فیلم و عکسی را در فضای مجازی می‌بینند باور نکنند، قدرت پرسشگری داشته باشند و درباره محتواهای فضای مجازی فکر کنند.
وی تاکید کرد: اولین ضربه‌ای که اعتیاد به ما وارد می‌کند بر لوب پیشانی است؛ تمرکز، فکر کردن و قدرت تصمیم‌گیری فرد را از بین می‌برد و به‌اصطلاح عامیانه عقل ما را از کار می‌اندازد.
نظری همچنین با بیان اینکه نکته مهم دیگر، افزایش هوش هیجانی و تنظیم هیجانات بچه‌ها است، گفت: هوش هیجانی مولفه‌‌های زیادی دارد و آنچه برای ما اهمیت دارد تنظیم هیجانات بچه‌ها است،‌ متاسفانه بچه‌ها حس‌های خود را نمی‌شناسند و نمی‌دانند وقتی خشمگین هستند، نفرت یا غم دارند چه کار باید انجام بدهند.
وی ادامه داد: آن‌ها بلد نیستند که چطور حس‌های خود را ابراز کنند که این موضوع باعث سرکوب هیجانات منفی بین بچه‌ها می‌شود و این مشکلات با اضطراب و افسردگی بالا خود را نشان می‌دهد که با ورود به فضای مجازی این مشکلات روحی تشدید می‌شود.

لزوم نظارت خانواده‌ها بر حضور کودکان در اینترنت
نظری با بیان اینکه مشکل اساسی در ایران این است که از سن خیلی کم، پدران و مادران برای کودکان خود گوشی خریداری می‌کنند، گفت: گاهی دیده شده که خانواده‌ها حتی برای کودک یک‌ساله گوشی تهیه می‌کنند تا بچه‌ هیچ مزاحمتی برای والدین نداشته باشد و این کار بدون هیچ فیلتر و نظارتی انجام می‌شود.
وی ادامه داد: متاسفانه بچه‌ها بدون هیچ نظارتی به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند،‌ در حالی‌که مشکلات و صدمات جدی از نظر جسمی ایجاد می‌کند و موجب بلوغ زودرس می‌شود؛ به‌طوری که شاهد هستیم در ۳۰ سال اخیر سن بلوغ کاهش داشته است زیرا صحنه‌هایی در شبکه‌های مجازی می‌بینند که برای سن آن‌ها مناسب نیست در صورتی که نباید این چنین باشد و خانواده باید با فرزند خود تعامل داشته باشد.
در ادامه این نشست، آذربایجانی نیز با ذکر تجربه‌ای در این زمینه، گفت: در برخی کارگاه‌ها شاهد کودکانی هستیم که نوع روابط خانوادگی آن‌ها بر رشد و هوش هیجانی کودکان‌شان تاثیر دارد به‌طوری که گاهی هوش هیجانی یک کودک هشت ساله و ۱۲ ساله با هم تفاوت دارد و کودک هشت‌ساله هوش هیجانی بالاتری دارد.
وی افزود: زمانی که علت این موضوع را جستجو کردم متوجه شدم که در خانواده کودک هشت ساله روابط خانوادگی منسجم‌تر است و والدین بازی زیادی با او انجام می‌دهند اما در خانواده کودک ۱۲ ساله این فضا حاکم نیست و به‌نظرم این موضوع مهمی است که باید از سوی خانواده‌ها جدی گرفته شود.
نظری در ادامه، درباره راهکارهای افزایش هوش هیجانی و آموزش آن به کودکان، گفت: کودکان باید بتوانند حس‌های خود را بشناسند و والدین در این زمینه نقش مهمی دارند، یکی از مولفه‌های مهم درباره هوش هیجانی، «مدیریت زمان» است که در حوزه اعتیاد الکترونیک اهمیت زیادی دارد و کودکان باید آن را بیاموزند.
به گفته وی، والدین باید بچه‌ها را محدود کرد‌ه‌ و ساعت مشخصی برای برنامه‌های بچه‌ها تعیین کنند تا بچه‌ها در یک بازه زمانی مشخص در اینترنت حضور داشته باشند، زمان غذا خوردن، مطالعه کردن، درس خواندن و .. نیز همه باید به شکل درست مدیریت شود.

راهکارهایی برای درمان اعتیاد الکترونیک
نظری همچنین درباره راهکارهای درمان اعتیاد الکترونیک، گفت: بعد از این اعتیاد، کودکان و نوجوانان را به سمت اختلالات روحی می‌کشاند و باید اعتیاد در کنار یکسری اختلالات و بیماری‌های زمینه‌‌ای درمان شود.
وی افزود: در این زمینه همان‌طور که گفتم خانواده‌ها باید سواد رسانه‌ای خود را افزایش داده و به بچه‌ها نظارت کنند، تکنیک سود و زیان را بشناسند و به کودکان خود بیاموزند، از سوی دیگر خانواده‌ها نیز مدیریت استفاده از تلفن همراه را داشته باشند و این‌گونه نباشد که همه ۲۴ ساعت گوشی به دست باشند.
نظری با بیان اینکه ذهن‌آگاهی نیز در این زمینه نکته مهمی است، عنوان کرد: خیلی مهم است که موقع غذا خوردن، صبحانه خوردن یا هر کار دیگری مثل بودن کنار دوستان همه فکر و ذهن ما در همان لحظه باشد و فکرمان به سمت گوشی و موبایل و .. نرود.
ذهن آگاهی یعنی اینکه در هر مقطع زمانی با ذهنِ آگاه در آن حضور داشته باشیم، این موضوع موجب می‌شود چرخه معیوب اعتیاد الکترونیک را بشکنیم.

مطالعه کتاب را برای کودکان جایگزین فضای مجازی کنیم
نظری همچنین تاکید کرد: خانواده‌ها باید بر کودکان خود نظارت داشته باشند، زیرا آینده‌سازان جامعه هستند و از آنجایی که بچه‌ها زمان زیادی درگیر تلویزیون و رسانه‌های مختلف هستند ممکن است آسیب زیادی ببینند، در این زمینه می‌توانیم بسیاری از این برنامه‌ها را با مطالعه کتاب جایگزین کنیم.
آذربایجانی نیز در پایان این نشست، با اشاره به نقش ورزش در پیشگیری از اعتیاد کودکان به فضای مجازی گفت: در دوره کرونا، خانواده‌های زیادی درگیر اعتیاد الکترونیک شدند، اما ورزش، مطالعه کتاب، استحمام و ذهن‌آگاهی، هر یک به تنهایی یا با هم می‌توانند در کاهش اعتیاد الکترونیک موثر باشند.