مدیریت “فضای نبرد” در گذرگاه مرزی فضای مجازی کشور
مدیریت “فضای نبرد” در گذرگاه مرزی فضای مجازی کشور

آی‌سی‌تی نیوز – عباس پورخصالیان – “فضای نبرد” یا Battle-space، فضای توأمان مجازی و واقعی در شرایط جنگی و در دوران ناآرامی های خیابانیِ به سرعت فراگیر است؛ یعنی “فضای نبرد” را باید فراتر از فضای سایبری دانست؛ فضایی که بیانگر راهبردی نظامی/انتظامی و امنیتی برای تجمیع، ترکیب و حضور یکپارچۀ قوای نیروهای مسلح و پدافند […]

آی‌سی‌تی نیوز – عباس پورخصالیان – “فضای نبرد” یا Battle-space، فضای توأمان مجازی و واقعی در شرایط جنگی و در دوران ناآرامی های خیابانیِ به سرعت فراگیر است؛ یعنی “فضای نبرد” را باید فراتر از فضای سایبری دانست؛

فضایی که بیانگر راهبردی نظامی/انتظامی و امنیتی برای تجمیع، ترکیب و حضور یکپارچۀ قوای نیروهای مسلح و پدافند غیر عامل در صحنۀ عملیات آفندی/پدافندی در هوا، زمین، دریا، فضای بیرونی (ماهواره های پایش زمین یا اینترنتی)، فضای سایبری اعم از اینترنت ثابت و موبایل یا پایگاه داده و بانک های اطلاعات؛ به چه منظور؟- برای دستیابی به اهداف نظامی/انتظامی و امنیتی. این فضا، شامل محیط، عوامل و شرایطی که برای اِعمال موفقیت آمیز قدرت رزمی، صیانت از نیروها یا تکمیل مأموریت شان لازم است باید به درستی درک شود تا در عملیات مربوط، موفقیت مورد نظر به دست آید. فضای نبرد شامل نیروهای مسلح دشمن و دوست، زیرساخت های خودی و بیگانه، آب و هوا، زمین، و طیف الکترومغناطیسی در مناطق عملیاتی و مناطق سوق الجیشی است؛ فضایی بس عظیم و بسیار پیچیده.
تا پیش از ظهور فضای سایبر، پاسداران امنیت در همۀ کشورها، محیط عملیات نظامی/انتظامی مورد نظر خود را “میدان” یا «فضای میدان» (Battlefield) می نامیدند [همچنان که در ج.ا.ا هنوز اصطلاح “میدان” رایج و حاکم است، بخصوص پس از افشای مصاحبۀ سه ساعتۀ سعید لیلاز با محمدجواد ظریف]. اما طی ربع قرن اخیر، درک خطیِ عمدتاً مبتنی بر زمان و مکان از میدان و “میدان نبرد”، به مرور زمان منسوخ شده و به درک چند بعدیِ محیطی پیچیده و “گوریدۀ” فضای نبرد، متشکل از سامانه ها و نظام های درهم تنیده، ارتقاء یافته و تبدیل شده است.
از این منظر، مدیریت “میدان نبرد” به مدیریت «فضای نبرد»، گرویده و با این ترادیسی از مدیریت “میدان نبرد” به مدیریت «فضای نبرد»، در درجۀ اول، حوزۀ علوم شناختی (Cognitive) و فناوری های هوش مصنوعی و تحلیل شناسی (analytics) برای حفظ امنیت با اهمیت شده اند. این تحول، بدیهی است که نتیجۀ مستقیم عصر اطلاعات است. لذا امروزه از نیروهای مسلح و سازمان پدافند غیر عامل انتظار می رود که اثرات اقدامات خود را بر و در محیط عملیاتی «فضای نبرد» درک کنند و «فضای نبرد» را همان”میدان نبرد” سنتیِ دیرآشنا نبینند و در نظر نگیرند.
این در حالی است که علاقۀ سپاهیان و سیاستمداران محافظه کار، تقلیل و سوق دادن “فضای نبرد” به “میدان نبرد” است! لذا نخستین اقدام عملی آنها در شرایط مواجهه با «فضای نبرد» ، خاموش کردن دسترسی کاربران به اینترنت تا خاموشی و قطع سراسری اینترنت، یعنی Internet outage ، Internet blackout یا Internet shutdown به امید ساده کردن صورت مسأله، حل و رفع سریع مشکل و کنترل اوضاع و احوال بحرانی به روش قدیم و ندیم است.
این محافظه کاری و بازگشت به عقب، اغلب به دلیل چابکی فضای نبرد (Battlespace Agility) از یکسو؛ و به علت عقب ماندگی برخی از مسؤولان مربوط، از پیشرفت فناوری روز و عدم توسعۀ بموقع منابع انسانی و تجهیزاتی نیروهای مسلح از سوی دیگر، توجیه و اتخاذ می شود.
چابکی فضای نبرد، تنها به سرعت و شتابی اطلاق نمی شود که متاورز و فضای سایبر کشور و جهان، دارند با آن سرعت و شتاب، توسعۀ فنی و ارتقاء کاربردی می یابند بلکه به سرعت رشد دانش لازم برای اقدام مطلوب در فضای نبرد و مدیریت فضای نبرد نیز اطلاق می شود. در اکثر کشورهای در حال توسعه، دانش لازم برای اقدام مطلوب در فضای نبرد، همپای چابکی فضای نبرد، توسعه نمی یابد و نیافته است. در نتیجه، قوای حافظ امنیت نظام در این چنین کشورهایی، ناتوان از انجام اقدامات درست در زمان و مکان مناسب هستند، زیرا در اغلب مواردِ مشاهده شده، مجهزتر از دشمنان خارجی و شورشیان داخلی نیستند، و چون که مجهزتر نیستند، به همین دلیل، در نهایت اقدام به Internet outage به صورت کامل (سراسری) یا نافص (محلی و موردی) می کنند.
باید توجه داشت که “چابکی فضای نبرد” فقط به معنی سرعت ارتباطات و قابلیت تحرک سریع تر فناوری های ترابری جاده ای و داده ای نیست بلکه همچنین به معنی اجرای مؤثرتر و اتخاذ تصمیمات نافذتر و اقدامات کارآمدتر به دلیلِ برخورداری از کیفیت برترِ آگاهی از موقعیت و داشتن درک کل نگر (holistic) از فضای نبرد برای اتخاذ بهترین تصمیمات واکنشی و فراکنشی است. برخورداری از کیفیت برترِ آگاهی از موقعیت و داشتنِ درکی کل نگر از فضای نبرد نیز به شدت منوط است به: در اختیار داشتن عِده و عُده یعنی ۱) پژوهشگران مجرب در هر زمینۀ مرتبط؛ ۲) توانایی تحلیلگران داده در پردازش smart-data یا داده های هوشمند و ۳) حضور داشتن برنامه ریزان عملیاتیِ مجهز به یادگیری ماشینی برای درک این فضای نبردِ به شدت پیچیده و متغیر.
البته ممکن است که حافظان امنیت نظام، بجای قطع اینترنت از روش های ایذائی و ایجاد اختلال در بهره مندی آزاد از خدمات و محتوای وبگاه ها استفاده کنند، مانندِ سانسور، پالایش، جَمینگ، حملۀ سایبری، قطع عمدی یک یا چند رشته کابل ارتباطی زیردریایی یا زمینی و ارتباطات رادیویی. این اقدامات ممکن است باعث خاموشی محلی یا کاهش سرعت در مناطق بزرگ شود. کشورهایی که زیرساخت ناکارآمد و اینترنت کمتر توسعه یافته ای دارند، به دلیل کمی لینک های با ظرفیت بالا، در مقابل این اقدامات، آسیب پذیرتر هستند. از همه بدتر، کشورهایی هستند که اینترنت کشوری شان دارای ساختار هسته‌ای «هاب‌مانند» است. ساختار هسته‌ای «هاب‌مانندِ» اینترنت کشوری، اگرچه برای کنترل عملکرد فنی شبکه از یک نقطه، مطلوب است؛ زیرا چنین ساختاری بهتر از ساختارهای غیر متمرکز کنترل می شود، اما همچنین در برابر حملات هدفمند و بلایای طبیعی و انسانی، بسیار شکننده و آسیب پذیر هستند.

هشدار!
ایران و یمن دو کشور مثال زدنی برای داشتن اینترنتی با ساختار هسته‌ای و «هاب‌مانند» هستند. به احتمال قوی، ساختار اینترنت قزاقستان نیز ساختاری متمرکز، هسته‌ای و «هاب‌مانند» باید باشد؛ زیرا که در هر سه کشور مذکور، قطع سراسری اینترنت، سریع اتفاق افتاده و تجربه شده است:
۱- در ایران، قطع سراسری اینترنت از ۲۵ آبان تا سوم آذر ۱۳۹۸ به منظور مقابله علیه شبکه های اجتماعی و رسانه های اطلاع رسانیِ پوشش دهندۀ اعتراضات خیابانی علیه گرانی بنزین چنان سریع و تقریباً کامل رخ داد که مجامع و ناظران جهانی آزادی اطلاعات، دندان به دهان ماندند.
۲- در یمن، خاموشی سراسری اینترنت ثابت و قطع ارتباطات اینترنت همراه در کل کشور به مدت چهار روز تا یک هفته، در یک لحظه رخ داد: در لحظۀ بمباران یک مرکز مخابراتی در شهر الحدیدۀ یمن که هاب اغلب یا همۀ ارتباطات کاربران یمنی در سراسر کشور بود، در ساعت یک بامداد اول بهمن ۱۴۰۰ توسط جنگنده های نیروهای ائتلاف شامل عربستان سعودی، ایالات متحده و امارات عربی؛
۳- و در قزافستان در هفتۀ اول ژانویۀ سال جاری میلادی (۲۰۲۲). بر اساس داده های سازمان نت بلاکس که عملکرد اینترنت ثابت و همراه کشورها را نظارت، تحلیل و گزارش می کند، نخست دسترسی سراسری موبایل به اینترنت در داخل کشور قزاقستان و سپس دسترسی به اینترنت ثابت در داخل و از خارج به وبگاه های داخل قطع شدند.
در نمونه های ۱ و ۳ مذکور، قطع سراسری اینترنت در داخل کشور، آگاهانه به دست نیروهای نظامی/انتظامی و امنیتی داخلی رخ داده ولی در نمونۀ ۲ (در یمن) قطع سراسری اینترنت ثابت و همراه توسط قوای بیگانه و خارجی اتفاق افتاده ! آنهم تنها با بمباران و تخریب تنها یک مرکز مخابراتی در کل کشور یمن! و بدون اِشراف بر میزان آگاهی مسببان از عواقب اقدام خود!
از نظر کارشناسانِ «مِهِ جنگ» یا Fog of War (FoG) که متخصص راه اندازی جنگ روانی، جعل اخبار اغواکننده و سُست کنندۀ اعتماد به نفس در میان مردم و نیروهای جنگی طرف مقابل به منظور گمراه کردن دشمن هستند، انهدام چنین مرکز و هاب مخابراتی مهمی، از هیچ منظری قابل دفاع نیست و به منزلۀ نوعی خودزنی در عین دگرزنی است. آیا حملۀ جنگنده های ائتلاف ضد حوثی به مرکز مخابراتی مذکور، ناشیانه و ناآگانه و بدون منطق و دلیل و در نبود برنامۀ قبلی انجام شده است [مثل اغلب حملات هوایی پیشین جنگنده های عربستان به اهداف غیر نظامی، به آلونک نشینان و بیمارستان های یمن؟] یا آگاهانه و دقیق؟ – این که ناظران جهانی جنگ یمن چه پاسخ قانع کننده ای به این پرسش یا آن پرسش می توانند بدهند برای نگارنده، مسألۀ اصلی و عامل تعیین کنندۀ نگارش این یادداشت نیست!

آنچه برای نگارنده و خوانندۀ ایرانی این یادداشت باید دغدغه انگیز باشد، هاب بودن نقطۀ گذرگاه مرزی تأسیسات و تجهیزات اینترنت کشور در شرکت ارتباطات زیرساخت است!

گذرگاهی که بر سر مدیریت آن، میان ستاد کل نیروهای مسلح، انواع حفاظت های اطلاعات، سازمان های اطلاعات و پدافند غیر عامل از یکسو و دبیر شورای عالی فضای مجازی و نمایندگان مجلس، بحث و جدل است! شاید غافل از آسیب پذیری خطرناکش در هستۀ مرکزی ارتباطات کل کشور!

گروه یا تیم کنترل کنندۀ نقطۀ گذرگاه مرزی اینترنت کشور، تازه اگر بر این نقطۀ ضعف ساختار اینترنت کشور، آگاه هم باشند یا با مطالعۀ این یادداشت، آگاهی بیشتری حاصل کنند، برای رفع معضل آسیب پذیری مزبور چه طرح و چه پیشنهاد اصلاحی دارند؟ یا می توانند داشته باشند؟ امیدوارم حداقل وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم، وقت بگذارند، فکر کنند و به این پرسش ها پاسخ هایی معقول بدهند! (منبع:عصرارتباط)